Okres okołoporodowy to wyjątkowy czas w życiu kobiety.
Wahania hormonalne zachodzące w trakcie ciąży i w połogu przyczyniają się do huśtawki nastrojów. Wewnętrzny obraz ciała nie nadąża za odbiciem w lustrze. Zmiana dotyka wszystkich obszarów życia: relacji z partnerem, aktywności zawodowej i towarzyskiej. I przede wszystkim oznacza wejście w zupełnie nową rolę, rolę mamy. Od tego momentu pojawia się odpowiedzialność już nie tylko za siebie samą, ale i za maleńkiego człowieka, całkowicie zależnego od rodziców.
Początki macierzyństwa są równie piękne, co przytłaczające. Pełne radości, wypełnione czułością i miłością. Ale też niepokojem o zdrowie swoje i dziecka, lękiem przed nieznanym i poczuciem straty, związanym ze zmianami życiowymi. Szacuje się, że nawet 80% kobiet w okresie okołoporodowym doświadcza zaburzeń nastroju.
BABY BLUES
Zaburzenia nastroju najczęściej przyjmują formę smutku poporodowego (ang. baby blues). Według różnych źródeł dotyka on 60-70% kobiet.
Czym jest baby blues?
- jest naturalną reakcją emocjonalną organizmu na spadek hormonów oraz stres związany z porodem,
- charakteryzuje go smutek i przygnębienie, mama może doświadczać również lęku i rozdrażnienia,
- szczytowe nasilenie osiąga między trzecią a piątą dobą życia dziecka,
- mija w ciągu dwóch do trzech tygodni.
Tuż po porodzie kobiecy organizm jest zalany oksytocyną, zwaną hormonem miłości. Na wysokim poziomie utrzymuje się również poziom kortyzolu – hormonu stresu, który pozwala sprostać ekstremalnemu wyzwaniu jakim jest poród. Bez względu na to, czy odbywa się siłami natury, zabiegowo czy przez cesarskie cięcie. To dlatego, kobiecie w szpitalu ciężko zastosować się do rad „śpij i odpoczywaj”, bo jest na hormonalnym „haju”.
Kiedy poziom hormonów zacznie spadać, kobieta doświadcza obniżenia nastroju. Dodatkowo może zmagać się z nawałem pokarmu lub problemami z laktacją, które potęgują złe samopoczucie. Ten trudny moment zbiega się z czasem wyjścia ze szpitala, kiedy młodzi rodzice zostają sam na sam z maluchem i ogromną odpowiedzialnością. Baby blues zazwyczaj mija w ciągu kilkunastu dni. W tym czasie poziom hormonów się normalizuje, a nastrój wraca do równowagi.
Jak przetrwać baby blues?
Nie sposób uchronić się przed baby blues, który jest silnie związany z reakcją hormonalną. Możesz jednak zadbać o to, aby pierwsze tygodnie po porodzie były łatwiejsze. W Indiach kobieta w czasie połogu otaczana jest troskliwą opieką rodziny. Jej zadaniem jest leżeć, odpoczywać, zajmować się dzieckiem. Inne kobiety pomagają w prowadzeniu domu, gotują odżywcze posiłki, robią masaże.
Jeśli Twojemu partnerowi przysługuje urlop ojcowski, być może warto z niego skorzystać od razu, aby pierwsze dni z maluchem w domu spędzić razem. Twój partner może również wziąć opiekę nad Tobą po porodzie. O wypisanie odpowiednich dokumentów poproś w szpitalu.
Nie wahaj się prosić o pomoc najbliższych lub zorganizować profesjonalne wsparcie (usługi sprzątające, catering dietetyczny czy współpraca z doulą). Pomocne będzie też … przytulanie (nie tylko malucha 😊). Kontakt skóra do skóry powoduje wydzielanie oksytocyny, która ma działanie wyciszające i relaksujące, zarówno dla mamy jak i dziecka.
JAK ROZPOZNAĆ DEPRESJĘ?
Depresja poporodowa może dotknąć każdą kobietę. Również tę, która planowała ciążę i z radością oczekiwała narodzin dziecka. Ten rodzaj depresji jest szczególnie trudny, ponieważ pojawia się w czasie, w którym kobieta poddawana jest silnej społecznej presji bycia szczęśliwą i spełnioną.
Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją chorób ICD-10, kluczowymi objawami depresji są:
- obniżenie nastroju, smutek i przygnębienie, utrzymujące się codziennie przez większość dnia, niezależnie od okoliczności,
- utrata zainteresowania – brak ochoty na aktywności, które dotychczas sprawiały przyjemność lub anhedonia – utrata zdolności cieszenia się nimi,
- zmniejszenie poziomu energii lub większe zmęczenie.
Mogą towarzyszyć im:
- zaburzenia snu (najczęściej wczesne budzenie się),
- zaburzenie funkcji poznawczych: pamięci i koncentracji uwagi,
- niska samoocena i brak wiary w siebie,
- nieuzasadnione poczucie winy,
- zmiana apetytu (raczej zmniejszony niż zwiększony),
- myśli samobójcze.
Depresja kojarzona jest najczęściej ze smutkiem. Równie często towarzyszy jej jednak poczucie pustki i braku sensu. Kobieta może rozpamiętywać przeszłość, które jawi się jej jako bardziej interesująca i atrakcyjna, niż nowa rzeczywistość z dzieckiem. Mamie doświadczającej depresji towarzyszy często poczucie winy, związane z brakiem satysfakcji z macierzyństwa. Czuje, że nie przystaje do idealnego wzorca matki, może odczuwać niechęć lub wrogość wobec dziecka. Częstym objawem depresji jest poczucie bezsilności i zmęczenia oraz problemy z koncentracją, utrudniające wykonywanie najprostszych codziennych czynności.
Objawy nie muszą wystąpić bezpośrednio po przyjściu dziecka na świat. Depresja poporodowa rozwija się nawet do 12 miesięcy po porodzie. W jej rozpoznaniu, może pomóc wypełnienie jednego z kwestionariuszy: Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej lub Skali Depresji Becka
NIE TYLKO DEPRESJA
Według raportu Fundacji Rodzić po Ludzku z roku 2018 54,3% badanych doświadczyło przemocy w trakcie swojego porodu lub nadużyć związanych z zachowaniem personelu szpitalnego. Poród może być wydarzeniem stresującym, a nawet traumatycznym. Dlatego u niektórych kobiet pojawiają się tzw. zaburzenia adaptacyjne: ostra reakcja na stres lub zaburzenia stresowe pourazowe.
Część młodych mam doświadcza zaburzeń lękowych: lęku uogólnionego, nieuzasadnionych obaw o zdrowie swoje lub dziecka, ataków paniki. Niezależnie, jak nazwiemy trudności psychologiczne z którymi zmaga się kobieta, jeśli odczuwa pogorszenie nastroju, stres lub lęk, warto sięgnąć po profesjonalną pomoc.
WSPARCIE W TRUDNOŚCIACH PSYCHOLOGICZNYCH
Depresja, zaburzenia lękowe czy adaptacyjne, w odróżnieniu od baby blues nie ustępują samoistnie. Upośledzają nie tylko funkcjonowanie mamy, ale też utrudniają jej nawiązanie relacji z dzieckiem.
Jeśli chcesz porozmawiać, dostępnych jest kilka telefonów zaufania:
Antydepresyjny Telefon Zaufania Forum Przeciw Depresji tel. 22 5949100 środa i czwartek 17.00-19.00
Antydepresyjny Telefon Zaufania Fundacji Itaka tel. 22 6544041 poniedziałek 17.00-20.00
Kryzysowy Telefon Zaufania Instytutu Psychologii Zdrowia PTP tel. 116 123 codziennie 14.00-22.00
GDZIE UZYSKAĆ POMOC W POZNANIU?
W przypadku nasilenia objawów, zwłaszcza występowania myśli albo prób samobójczych lub stanów psychotycznych, należy niezwłocznie udać się na izbę przyjęć oddziału psychiatrycznego.
Bezpłatną i całodobową pomoc psychologiczną zapewnia Punkt Interwencji Kryzysowej, zlokalizowany przy ulicy Niedziałkowskiego 30, tel. 061 835 48 66.
LECZENIE I PSYCHOTERAPIA
Psychoterapia jest formą pomocy przynoszącą najbardziej trwałe efekty. W niektórych przypadkach konieczne jest równoczesne włączenie środków farmakologicznych. Część z nich mogą przyjmować również mamy karmiące.
Leczenie psychiatryczne i psychoterapia są refundowane ramach publicznej służby zdrowia. W Poznaniu funkcjonuje kilkanaście poradni zdrowia psychicznego, do których można udać się bezpośrednio (do lekarza psychiatry nie jest wymagane skierowane od lekarza POZ). Lekarz psychiatra lub lekarz rodzinny mogą w dalszej kolejności wystawić skierowanie do psychoterapeuty. Czas oczekiwania bardzo różni się w zależności od placówki, dlatego warto sprawdzić dostępne terminy w kilku miejscach.
W Poznaniu działa również wielu psychologów i psychoterapeutów przyjmujących prywatnie. Przed wizytą sprawdź referencje osoby, do której chcesz się udać, zapytaj o certyfikaty i uprawnienia oraz doświadczenie w pracy z kobietami w okresie okołoporodowym.
UWARUNKOWANIA DEPRESJI POPORODOWEJ
Depresja, zaburzenia lękowe i adaptacyjne są złożoną odpowiedzią umysłu i ciała na doświadczenia życiowe. Nie zawsze można się przed nimi uchronić.
Czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania obejmują predyspozycje biologiczne i psychiczne, a także uwarunkowania środowiskowe i społeczne. Należą do nich:
- wcześniejsze doświadczenie depresji (również w czasie ciąży),
- brak wsparcia społecznego,
- współwystępowanie stresujących wydarzeń życiowych,
- predyspozycje psychiczne (niska samoocena, neurotyczność),
- trudności w relacjach partnerskich i rodzinnych.
JAK ZADBAĆ O SIEBIE?
1. Pomoc psychologiczna
Konsultacje psychologiczne mogę pomóc w uporządkowaniu myśli i emocji oraz odnalezieniu się w nowej roli. Jeśli podejrzewasz u siebie depresję, tym bardziej nie warto zwlekać. Odpowiednio dobrana psychoterapia pomoże oswoić lęk i cieszyć się macierzyństwem.
2. Wsparcie społeczne
Współczesne macierzyństwo bywa samotne. A wsparcie społeczne jest jednym z istotnych czynników, który może zmniejszyć ryzyko depresji poporodowej. Według tradycyjnego afrykańskiego powiedzenia potrzeba całej wioski, by wychować dziecko. Warto poszukać swojej „wioski” lub stworzyć ją wspólnie z innymi rodzicami.
W Poznaniu istnieje szeroka oferta spotkań i zajęć dla kobiet w ciąży oraz rodziców z maluchami. Inspiracje znajdziesz m.in. na profilu Baba Cool Poznań.
3. Spotkania grupowe
Jeśli zależy Ci na wspólnym spędzeniu czasu z innymi rodzicami oraz szczerej rozmowie na temat uroków i trudów rodzicielstwa, poszukaj warsztatów psychologicznych lub grupy rozwojowej dla kobiet w ciąży lub młodych rodziców, np. tutaj.
Martyna Bogusław
Psycholog, założycielka pracowni psychologicznej Lighthouse. Pracuje z osobami, które szukają równowagi: w rodzicielstwie, w relacjach, w pracy, w życiu. Prowadzi indywidualne konsultacje, psychoterapię, warsztaty rozwojowe oraz szkolenia. Prywatnie żona i mama kilkumiesięcznej Poli.