Mały Pacjent, o którego prawach napiszę, to dziecko, czyli osoba niepełnoletnia poniżej 18 roku życia. Nasz Mały Pacjent ma prawo do korzystania z większości praw przysługujących dorosłym, czyli: prawa do świadczeń zdrowotnych, prawa do informacji o stanie zdrowia, informacji o proponowanych metodach leczenia, prawa do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych, prawa do zachowania tajemnicy lekarskiej, prawa do poszanowania intymności i godności, prawa do dostępu do dokumentacji medycznej, prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego czy prawa do opieki duszpasterskiej.
Jednak w przypadku Małego Pacjenta istnieją pewne specyficzne uwarunkowania i specyficzne prawa, których nie mają osoby dorosłe. Prawa te zostały na poziomie międzynarodowym zebrane w Europejskiej Karcie Praw Dziecka w Szpitalu, która została opracowana przez Krajowe Stowarzyszenie na rzecz Opieki nad Dziećmi w Szpitalu w Wielkiej Brytanii (National Association for the Welfare of Children in Hospital – NAWCH) i zaaprobowany przez trzynaście krajów na I Europejskiej Konferencji Stowarzyszeń na rzecz Dzieci w Szpitalu w 1988 r. Dokument ten aktualnie oczekuje na ratyfikację przez Polskę̨, ale jednocześnie jest wprowadzany w wielu szpitalach w kraju na podstawie regulaminów.
W październiku 2018 roku Rzecznik Praw Dziecka wraz Rzecznikiem Praw Pacjenta opracowali, opierając się na Europejskiej Karcie Praw dziecka w Szpitalu, Kartę Praw Dziecka-Pacjenta, która została przekazana do wszystkich szpitali dziecięcych w Polsce. Przedruk Karty i jednocześnie plakat, który powinien wisieć na każdym oddziale dziecięcym – poniżej.
HOSPITALIZACJA JAKO OSTATECZNOŚĆ
Przede wszystkim prawem Małego Pacjenta jest to, aby przyjmować́go do szpitala tylko wtedy, kiedy nie jest możliwe jego leczenie w domu, pod opieką poradni lub na oddziale dziennym (pkt 1 Europejskiej Karty Praw Dziecka w Szpitalu). To bardzo ważna kwestia, którą należy zawsze omówić z lekarzem kierującym Małego Pacjenta do szpitala. Często rodzice są w stanie przeprowadzić leczenie w domu, ambulatoryjnie, korzystając z opieki lokalnej pielęgniarki albo pediatry. Pomimo tego, nawet w takich sytuacjach, Mały Pacjent kierowany jest do szpitala (prawdopodobnie z braku zaufania lekarzy w stosunku do rodziców). Pobyt Małego Pacjenta w szpitalu wiąże się dla niego z ogromnym stresem, który nie pozostaje bez wpływu na jego zdrowie, dlatego należy go unikać, jeśli tylko to możliwe. Oprócz tego każde dziecko powinno być chronione przed zbędnymi zabiegami diagnostycznymi i leczniczymi.
TOWARZYSTWO RODZICÓW I OPIEKUNÓW
Innym specyficznym prawem Małego Pacjenta jest prawo do stałego towarzystwa rodziców lub opiekunów (pkt 2 Europejskiej Karty Praw Dziecka w Szpitalu, pkt 9 Karty Praw Dziecka-Pacjenta). Towarzystwo musi być umożliwione na każdym etapie leczenia. Również w nocy. Towarzyszyć Małemu Pacjentowi mogą rodzice, ale także dziadkowie, ciocie czy wujkowie a nawet znane dziecku opiekunki czy opiekunowie zatrudniani przez rodziców. Dodatkowo w szpitalu nie należy wprowadzać żadnych ograniczeń dla najbliższych osób odwiedzających, bez względu na wiek dziecka (czyli do 18 roku życia, chyba, że dziecko wcześniej uzyskało pełnoletność). Rodzicom należy stwarzać warunki pobytu w szpitalu razem z dzieckiem i nie może się̨ to wiązać z dodatkowymi kosztami. Równie ważne jest umożliwienie kontaktu telefonicznego, mailowego dziecku z jego rodzicami i bliskimi. Pamiętać jednak należy o tym, że rodzice są w szpitalu dla dziecka, aby zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa, nie zaś po to, by przy szpitalnym łóżku np. pracować na odległość. Obecność osób bliskich pomaga w leczeniu, daje poczucie bezpieczeństwa. W sytuacjach gdy rodzice i bliscy nie mają możliwości towarzyszyć dziecku w hospitalizacji Mały Pacjent powinien być wspierany przez psychologów, pedagogów i wolontariuszy.
Nawet gdy dziecko jest bardzo małe – jest noworodkiem czy wcześniakiem podłączonym do różnorakiej aparatury w inkubatorze – szpital nie powinien wprowadzać żadnych ograniczeń dotyczących odwiedzin rodziców. Co więcej, personel powinien zachęcać rodziców do zostawania w szpitalu przy dziecku, co nie powinno wiązać się z dodatkowymi kosztami poza opłatami, o których wspominam poniżej. Niestety Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach ubezpieczenia pokrywa tylko koszt świadczeń zdrowotnych udzielonych pacjentowi, z wyjątkiem sytuacji, gdy matka pozostaje na oddziale położniczo – noworodkowym w ramach „przedłużonej hospitalizacji matki karmiącej piersią z powodu stanu zdrowia dziecka – od 5 doby od porodu”. Ten zapis jest szczególnie ważny dla młodych matek – położnic, które chcą pozostać z chorym Najmniejszym Pacjentem. Umożliwia on pobyt położnicy na oddziale, gdzie ma zapewnione łóżko i opiekę. Niestety, szpitale mają prawo wypisać kobietę po porodzie już po 2 dobach, nawet w przypadku, gdy jej Dziecko musi pozostać w szpitalu. W takim przypadku ma ona prawo do pobytu ze swoim dzieckiem 24 godziny na dobę, co często wiąże się ze spędzaniem nocy na krzesełku obok łóżeczka czy inkubatora.
Od prawa do towarzystwa osób bliskich – gości Małego Pacjenta należy odróżnić prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej w szpitalu. Zgodnie z zapisami prawa, pacjentowi przysługuje w szpitalu opieka zdrowotna i ta jest finansowana przez NFZ, a poza tym każdy pacjent, a więc również Mały Pacjent, ma prawo do opieki pielęgnacyjnej na swój koszt. Pod pojęciem dodatkowej opieki pielęgnacyjnej rozumiemy każdy rodzaj opieki z wyjątkiem tej polegającej na udzielaniu świadczeń zdrowotnych (art. 34 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta). W związku z tym, jeśli rodzic albo inny opiekun (niezależnie czy to matka karmiąca piersią czy też nie) zostaje z dzieckiem i przejmuje opiekę pielęgnacyjną w szpitalu (np. mycie, przewijanie, karmienie), to koszt tej opieki ponosi rodzic. Koszty te nie powinny jednak być wyższe niż opłaty, które faktycznie generuje dla szpitala pobyt rodzica, takie jak np. koszty zużycia wody, energii elektrycznej, środków czystości. Opłata taka jest ustalana przez dany szpital w regulaminie i musi ona być podana do jawnej wiadomości.
Pamiętać należy, że rodzic zawsze może być obecny przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych dziecku, a więc może być obecny każdorazowo przy pobraniu krwi czy szczepieniu Najmniejszego Pacjenta. Każdorazowa odmowa takiej obecności (możliwa ze względów epidemiologicznych albo w związku z zagrożeniem życia lub zdrowia pacjenta) – musi być odnotowana w dokumentacji medycznej wraz z podaniem przyczyny. Zostało to również zapisane w nowym standardzie opieki okołoporodowej, w dziale XIII Opieka nad noworodkiem, pkt 2 ppkt 2 i 4.
PRAWO DO INFORMACJI
Mały Pacjent ma pełne prawo do uzyskania informacji (pkt 4 Europejskiej Karty Praw Dziecka w Szpitalu oraz pkt 4 Karty Praw Dziecka w Szpitalu), choć oczywiście w przypadku dzieci informacje te należy przekazywać w sposób dostosowany do ich wieku i możliwości pojmowania. Pamiętać należy, że kluczowa co do zasady jest decyzja rodziców lub opiekunów, jednak nie można rozpocząć leczenia dziecka w wieku 16-18 lat bez wspólnej zgody wyrażonej przez rodziców i samego pacjenta. Wszelkie konflikty w tych kwestiach rozwiązuje sąd rodzinny i opiekuńczy.
Oczywiście personel szpitalny, w szczególności pielęgniarki i pielęgniarze, powinni być odpowiednio przeszkoleni do pracy z dziećmi i powinni umieć rozmawiać z dziećmi dostosowując rozmowę do wieku dziecka i jego możliwości intelektualnych.
PRAWO DO SZACUNKU
Kolejne z praw podstawowych Małego Pacjenta, to prawo do szacunku oraz do wyrażanie własnego zdania we wszystkich sprawach, które jego dotyczą. Zdecydowanie nie powinno się wykonywać żadnego zabiegu na siłę i należy uzyskiwać każdorazowo, przy każdym zabiegu, zgodę od Małego Pacjenta, zaś leczenie powinno być nie tylko efektywne, ale także przyjazne. Nikt nie ma prawa Małego Pacjenta bić, poniżać, zawstydzać, wyśmiewać, lekceważyć czy straszyć.
Oprócz tego Mali Pacjenci powinni przebywać razem z innymi Pacjentami w podobnym wieku, a nie z dorosłymi. Powinni oni mieć stworzone warunki do zabawy, odpoczynku i nauki odpowiednio do ich wieku i samopoczucia.
NARUSZENIE I CO DALEJ?
Każde naruszenia praw Małego Pacjenta możemy zgłosić zarówno do Rzecznika Praw Pacjenta, jak i do Rzecznika Praw Dziecka. Również na drodze sądowej możemy dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego za zawinione naruszenie prawa, niezależnie od tego, czy w wyniku naruszenia powstała szkoda czy nie, jednak należy przed sądem wykazać, jakie prawa pacjenta zostały naruszone, na czym polegało naruszenie, fakt że naruszenie było zawinione, a także należy określić wartość swojego żądania. Naruszenie praw pacjenta może współistnieć z naruszeniem dóbr osobistych.
Jednak przed wytoczeniem poważnych dział, skarg i procesów, warto udać się do dyrektora danej placówki, porozmawiać, zwrócić uwagę na naruszenia i spróbować polubownie znaleźć rozwiązanie zaistniałego problemu, gdyż najważniejszą rzeczą w przypadku Małego Pacjenta jest jak najszybsze i najskuteczniejsze wyleczenie go, przy czym powinni zgodnie współpracować zarówno rodzice, jak i personel szpitalny.
Na zakończenie pragnę polecić publikację dla Młodych Pacjentów promowaną przez Rzecznika Praw Dziecka – książkę „Kuba i Buba w szpitalu” autorstwa Grzegorza Kasdepke.
Agata Dawidowska
radczyni prawna
Przypisy:
- Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 roku [z późn. zm.]
- Konwencja o Prawach Dziecka z dnia 20 listopada 1989 r.
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z pozna. zm.)
- Ewa Respond Prawne Aspekty Ochrony zdrowia dzieci w Polsce w: Rocznik Nauk prawnych XXIV, nr 3-2014
- www.brpd.gov.pl
- www.mz.gov.pl
- www.czd.pl
Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2018/2019