Od września z pewnością wielu rodziców pośle swoje pociechy do przedszkoli i żłobków. Po przejściu często nerwowej rekrutacji zazwyczaj cieszymy się, że dziecko dostało się do danej placówki. Badamy warunki lokalowe, to czy placówka ma własny plac zabaw i jakie zapewnia zajęcia dodatkowe. Rozmawiamy z opiekunami i dyrekcją o planie dnia i adaptacji. Jednak nieczęsto interesujemy się umową jaką przyjdzie nam podpisać. Zdarza się, że wielu rodziców nawet nie przeczyta dokładnie i nie przeanalizuje umowy z placówką oraz regulaminu. To błąd. Jako prawniczka zdecydowanie zwracam uwagę wszystkim moim Klientom, że każdą podpisywaną umowę należy uważnie przeczytać i, jeśli mamy jakiekolwiek wątpliwości co do jej treści, skonsultować ją z prawnikiem przed podpisaniem.
W stosunkach łączących rodziców dziecka z placówką opiekuńcza rodzice są konsumentami, czyli stroną słabszą, chronioną prawem, zaś podmiot prowadzący placówkę, czy to publiczną czy prywatną, jest zobowiązany przestrzegać wszelkich praw wynikających z ochrony konsumentów.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeanalizował kilkaset umów przedszkoli niepublicznych i po ich analizie przygotował raport, z którego można było wyczytać smutny wniosek, że ponad 80% umów zawierała nieprawidłowości, w szczególności klauzule niedozwolone uderzające w prawa konsumentów.
W tym artykule chciałabym Państwu przedstawić grupy postanowień umownych, jakie nie powinny się znaleźć w Państwa umowach z placówkami, gdyż są one klauzulami niedozwolonymi, a następnie przedstawię strategię co zrobić, jeśli w zaproponowanej przez placówkę umowie znajdzie się jakaś klauzula niedozwolona.
WYPOWIEDZENIE UMOWY I ZMIANA ISTOTNYCH WARUNKÓW UMOWY
Przede wszystkim najczęściej stosowanymi klauzulami niedozwolonymi w umowach z placówkami opiekuńczymi są te, które dotyczą jednostronnego wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym oraz jednostronnej zmiany istotnych warunków umowy.
I tak, postanowienie umowne wykluczające możliwość przedterminowego rozwiązania umowy jest klauzulą niedozwoloną [nr 5646 w rejestrze klauzul niedozwolonych], a więc jako konsumenci możemy wypowiedzieć umowę w każdym czasie, z zachowanie okresu wypowiedzenia oczywiście. Z drugiej strony jednak rozwiązanie umowy nie może nastąpić bez wcześniejszego wezwania rodziców do uregulowania należności w wyznaczonym terminie i nie ma możliwości wykreślenia dziecka z listy przedszkolaków czy nieprzyjęcia do placówki automatycznie w przypadku braku płatności. A zatem zastrzeżenie w umowie, że zaleganie z uiszczeniem czesnego lub innych opłat powoduje skreślenie z listy przedszkolaków jest klauzulą niedozwoloną [nr 726, 754, 1028 w rejestrze klauzul niedozwolonych].
Umowa nie może być również rozwiązana automatycznie w sytuacji, gdy zaistnieją bliżej niedoprecyzowane okoliczności, np. „naruszenie zasad harmonijnej współpracy z placówką i innymi rodzicami”. Umowy powinny różnicować przypadki, gdy do ich naruszenia doszło z winy rodziców od tych, gdy ich naruszenie było wynikiem okoliczności nieobciążających żadnej ze stron umowy. Rodzice powinni mieć też w takiej sytuacji możliwość do rozwiązania umowy na wypadek nienależytego wywiązywania się z niej przez prowadzących przedszkola, aby nie była naruszona równowaga stron umowy.
Poza tym, co istotne z finansowego punktu widzenia, każda zmiana kosztów [opłat czy czesnego] musi wynikać z umowy i nie może być jednostronną, tak więc zastrzeżenie jednostronnej zmiany w wysokości opłat zawartych w umowie i regulaminie jest niedozwolone [nr 5669 w rejestrze klauzul niedozwolonych]. Każda zmiana wysokości opłat powinna być potwierdzona aneksem do umowy podpisanym przez obie strony.
Jednak, co stanowi wyjątek, w umowach można określić zasady pobierania opłat za usługi świadczone przez publiczne przedszkola zamiast konkretnej wysokości opłat. Te zaświadczenia w czasie przekraczającym wymiar zajęć bezpłatnych ustala rada gminy prowadzącej przedszkole. Natomiast wysokość opłat za korzystanie z wyżywienia ustala dyrektor w porozumieniu z organem je prowadzącym.
OPŁATY POBIERANE ZA OKRES NIEOBECNOŚCI DZIECKA W PLACÓWCE
Drugą, nawet istotniejszą kwestią z punktu widzenia rodziców dzieci, są opłaty oraz kwestia ich pobierania za okres nieobecności dziecka w placówce.
W swoich kontrolach Prezes UOKIK wielokrotnie wnosił zastrzeżenia do postanowień uprawniających placówki do naliczania czesnego w całości lub części za okresy, w których placówka była nieczynna. Dotyczyło to w szczególności okresów wakacyjnych jak i okresów, w których placówka była nieczynna z innych przyczyn. W przypadku, gdy placówka w wakacje jest czynna, wówczas zasadne jest pobieranie czesnego niezależnie od ilości dni, w których dziecko uczęszczało do placówki, jednak brak jest podstaw do obciążania konsumenta kwotą czesnego za okres, gdy przedszkole jest nieczynne i w związku z tym nie realizuje usługi. Wszelkie zastrzeżenia umowne obciążające rodziców czesnym w czasie, gdy placówka nie świadczy usługi Prezes UOKIK uznał za naruszające klauzulę generalną, zawartą w art. 385(1) §1 kodeksu cywilnego jako sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów oraz za niedozwolone postanowienie umowne, o którym mowa w art. 385(3) pkt 22 kodeksu cywilnego.
Wszystkie postanowienia umowne uprawniające przedszkole do naliczania stawki żywieniowej za okres, w którym dziecko nie uczęszcza do placówki uznane zostały również za naruszające art. 385(1) §1 kodeksu cywilnego i jednocześnie sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów oraz za niedozwolone postanowienie umowne. Placówka posiadająca na początku dnia informację o faktycznej liczbie dzieci powinna zaplanować odpowiednią ilość posiłków.
Również zastrzeżenie umowne, że w przypadku wypowiedzenia umowy wpisowe oraz czesne zapłacone nie podlegają zwrotowi są również klauzulami niedozwolonymi [nr 1297, 2237, 2366 w rejestrze klauzul niedozwolonych], gdyż przedszkole nie może pobierać opłaty za usługę, która nie jest realizowana.
ODSETKI ZA OPÓŹNIENIA W PŁATNOŚCIACH
Placówki często próbują pobierać zawyżone odsetki karne za brak opłacenia czesnego w terminie. Samo prawo pobierania odsetek ustawowych za opóźnienie w płatności jest oczywiście prawem placówki, jednak już nie jest nim zawyżona wysokość odsetek [np. 5 zł za dzień albo 1 zł za dzień opóźnienia – należy stosować odsetki ustawowe zgodnie z kodeksem cywilnym [nr 791, 1016, 1247 w rejestrze klauzul niedozwolonych].
UZALEŻNIENIE ZAWARCIA UMOWY OD ZAWARCIA INNEJ UMOWY
Niejednokrotnie zawarcie umowy o przyjęcie dziecka do placówki jest uzależnione od zawarcia innej umowy. Takie uzależnianie wykonania umowy od wyrażenia zgody na dodatkową usługę, niezwiązaną bezpośrednio z realizacją kontraktu [np. zajęcia dodatkowe], jest niezgodne z prawem. Oznacza to, że zgody takiej po prostu nie ma.
Częstą złą praktyką jest uzależnienie podpisania umowy od wyrażenia zgony na rozpowszechnianie wizerunku dziecka – w takim przypadku rozpowszechnianie to odbywa się bezprawnie i przysługują roszczenia ochronne. Każda zgoda na publikacje zdjęć dziecka musi być osobna, niezależna od umowy i całkowicie nieobowiązkowa.
Również przekazanie praw autorskich do prac stworzonych przez dziecko wymaga podpisania osobnej umowy, która nie może być obowiązkową częścią umowy o przyjęcie dziecka do placówki.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PLACÓWKI
Wszelkie zapisy umowy, z których wynikałoby ograniczenie odpowiedzialności placówki – są nieważne. To na podmiotach prowadzących spoczywa odpowiedzialność za wykonanie umowy z należytą starannością, wobec czego zapis np. za szkody dokonane przez dzieci w mieniu przedszkola odpowiadają materialnie rodzice lub prawni opiekunowie dzieci stanowi klauzulę niedozwoloną. Niedozwolone są wszelkie zapisy ograniczające odpowiedzialność podmiotów prowadzących placówkę w każdym zdarzeniu przedszkolnym/żłobkowym.
GODZINY POBYTU W PLACÓWCE
Wychowanie przedszkolne dla dzieci nieobjętych rocznym przygotowaniem przedszkolnym jest nieobowiązkowe, a również w przypadku obowiązkowego przygotowania przedszkolnego dla dzieci 6 letnich przepisy nie wymagają, aby dziecko było obecne jakąkolwiek ilość godzin w placówce. Przepisy prawa określają tylko liczbę godzin, w czasie których organ prowadzący zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę, ale żadna regulacja nie wymaga, aby dziecko faktycznie było przez cały ten czas obecne w przedszkolu czy żłobku.
Dlatego też wszelkie zapisy umowy lub regulaminu, z których wynikałoby, że nieobecności dziecka albo spóźnienia mogą powodować jakieś niekorzystne skutki [w tym kary umowne, wydalenie z placówki itd.] są niezgodne z prawem [nr 850, 774 w rejestrze klauzul niedozwolonych.
INNE
Co do zasady postanowienia umów nie mogą naruszać interesów rodziców, czyli konsumentów, ani przyjętych w obrocie prawnym dobrych obyczajów. Za niedopuszczalny został również uznany przez prezesa UOKIK zapis, z którego wynikało, że po każdej nieobecności dziecka trwającej dłużej niż siedem dni rodzice są zobowiązani przedłożyć zaświadczenie lekarskie o możliwości przebywania dziecka w grupie.
POMOC DLA KONSUMENTÓW
Co ma zrobić o zrobić rodzić, jeśli jego umowa z placówką zawiera niedozwolone klauzule umowne?
Przede wszystkim proponuję podjąć mediację, rozmawiać, zwrócić się do przedsiębiorcy prowadzącego placówkę i poprosić o usunięcie takiej klauzuli z umowy a także o ewentualne przeanalizowanie umowy z rzecznikiem praw konsumentów. Z reguły właściciele placówek nie zdają sobie sprawy, z tego, że jakimś zapisem naruszają prawo. Dlatego też warto w pierwszej kolejności polubownie porozmawiać o danym zapisie, który naszym zdaniem jest niezgodny z prawem.
Jeśli takie działanie nie przyniesie rezultatu, wówczas możemy podpisać taką umowę [ostatecznie zależy nam na tym, aby dziecko uczęszczało do placówki] a jednocześnie zwrócić się do prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o zbadanie, czy wskazane przez nas wątpliwe zapisy nie stanowią klauzul niedozwolonych. Wówczas UOKIK podejmie właściwe kroki, przeprowadzi kontrole i wezwie do zmian umowy.
Możemy również wystąpić na drogę sądową, wnieść pozew w postępowaniu przeciwko placówce o ustalenie, że konkretne postanowienie stanowi klauzulę niedozwoloną.
W każdym przypadku pojawienia się problemów związanych z zawarciem i realizacją umowy z placówką rodzice mogą liczyć na pomoc powiatowych i miejskich rzeczników konsumentów czy organizacji pozarządowych – Federacji Konsumentów, Stowarzyszenia Konsumentów Polskich.
Bezpłatne porady udzielane są między innymi pod numerem telefonu 0 800 800 008.
Agata Dawidowska
radczyni prawna
Bibliografia, spis przepisów, przydatne linki:
- https://www.uokik.gov.pl/sprawy_indywidualne.php
- https://www.rejestr.uokik.gov.pl/wyszukiwanie.php?view=&extend=1#advancedResults
- https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=430
- art. 5, 58 i 353¹, 384, 3851, 3853 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 380)
- art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, art. 14 ust. 5 pkt 1, art. 14 ust. 6 w zw. z art. 67a ust. 3 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 ze zm.)
- art. 4 pkt 1 lit. a, art. 24, 26 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 184).