osoba towarzysząca przy porodzie

W kontekście ciąży i porodu skupiamy się, i słusznie, na kobiecie. Osobie towarzyszącej jej w czasie ciąży, porodu oraz połogu również przysługuje szereg praw. W ustawodawstwie osoba taka nazywana jest osobą bliską.

OSOBA BLISKA

Osoba bliska jest definiowana w Art. 3 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta jako „małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostającą we wspólnym pożyciu lub inna osoba wskazana przez pacjenta”. Taka sama definicja znajduje się w Standardzie organizacyjnym opieki okołoporodowej (Dział I, pkt 4). Z zapisów tych wynika, że osobą bliską może być każda osoba wskazana przez kobietę, bez względu na pokrewieństwo. W praktyce, najczęściej jest to mąż, partner, przyjaciółka, siostra lub doula.

STANDARD OKOŁOPORODOWY O OSOBIE BLISKIEJ

Standard organizacyjny opieki okołoporodowej, czyli najważniejszy akt prawny dla kobiet w okresie okołoporodowym (więcej o zapisach tego dokumentu dowiecie się z artykułu “Nowy Standard w pigułce”), wymienia osobę bliską kilkukrotnie. W zadaniach osoby sprawującej opiekę Ww trakcie porodu znajduje się wsparcie zarówno rodzącej, jak i jej osoby bliskiej (Dział I, pkt 8, ppkt 7), także nawiązanie z nią kontaktu (Dział IX, pkt 3, ppkt 2) oraz zachęcanie kobiety rodzącej do współpracy z bliską osobą (Dział IX, pkt 3 pkt 6).

Osoba bliska może być odpowiedzialna za stosowanie niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu, nawet w przypadku gdy poród nie przebiega fizjologicznie, z zastrzeżeniem, że wtedy współpracuje z położna (Dział VII, pkt. 9).

Położna środowiskowa podczas wizyt patronażowych ocenia możliwości udzielania wsparcia położnicy ze strony osoby bliskiej oraz udziela takiej osobie informacji na temat połogu (Dział XIV, pkt 10, ppkt 5 i 19).

Wszystkie powyższe zapisy świadczą o tym, że osoba bliska jest istotna zarówno w porodzie, jak i połogu. Powinna być informowana o tym, co się dzieje oraz zaopiekowana. Może zadawać pytania i domagać się informacji.

Standard nie reguluje ilości osób towarzyszących przy porodzie, używa jedynie sformułowania w liczbie pojedynczej. Większość szpitali w Polsce ustaliło w wewnętrznych regulaminach, że kobiecie przy porodzie towarzyszy jedna osoba. Są jednak placówki, gdzie może być ich więcej. Zawsze warto udać się do dyrekcji szpitala lub napisać prośbę o umożliwienie porodu z dwiema osobami, jeżeli kobieta wie, że właśnie wtedy będzie czuła się bezpiecznie i komfortowo.

Obecność osoby towarzyszącej przy porodzie jest zagwarantowana prawem, także powinna być bezpłatna.

PRAWO DO OBECNOŚCI PRZY KOBIECIE

Fakt, że kobieta może wskazać osobę bliską jako towarzysza porodu wynika z Ustawy o prawach pacjenta (Art. 21), gdzie napisano, że „na życzenie pacjenta przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska”. Co ciekawe, jeszcze niedawno zapis ten brzmiał „Przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska”. Zmiana wprowadzona w 2017 r. podkreśla, że nie ma obowiązku posiadania osoby bliskiej, co w praktyce przekłada się na to, że jeśli kobieta chce rodzić sama, to nikt nie ma prawa wpuszczać do niej żadnego towarzysza, nawet gdyby był to mąż.

Osoba bliska ma prawo być obecną przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, za wyjątkiem zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta, kiedy to lekarz lub położna mogą takiej obecności odmówić. Mąż, partner czy inna osoba towarzysząca kobiecie przy porodzie może być z nią przez cały czas, od izby przyjęć, podczas badania przez lekarza i na sali porodowej. Bezprawnym jest wypraszanie osoby bliskiej podczas interwencji medycznych czy zabiegów, np. użycie próżnociągu przy porodzie czy szycie krocza. Nawet jeżeli personel medyczny ma dobre intencje i chce zaoszczędzić osobie towarzyszącej dodatkowego stresu, jest to zachowanie niezgodne z prawem. Inną sytuacją jest obecność podczas operacji, np. cięcia cesarskiego. Jest mało szpitali w Polsce, które pozwalają na obecność osoby bliskiej na sali operacyjnej. W większości placówek jest to niemożliwe – tutaj właśnie ma zastosowanie zapis o odmowie obecności, o którym pisałam powyżej.

Wymiana osób towarzyszących podczas porodu możliwa jest zawsze. Jeżeli kobiecie przez część porodu towarzyszy jedna osoba, a druga chce ją zmienić, personel medyczny nie powinien tego utrudniać.

PRAWO DO PODEJMOWANIA DECYZJI

Osoba towarzysząca może być wspaniałym wsparciem podczas porodu, jednak nie może podejmować za kobietę decyzji. Zgody lub odmowy na procedury medyczne wyrażone przez osobę towarzyszącą nie mają mocy prawnej. To kobieta, jako pacjentka, ma prawo do wyrażania świadomej zgody lub odmowy. W przypadku, gdy kobieta nie jest w stanie decydować sama o sobie (np. zemdlała), a konieczne jest przeprowadzenie zabiegu czy operacji, a zwłoka narażałaby zdrowie czy życie pacjenta, decyzję podejmuje lekarz (najlepiej po konsultacji z innym specjalistą), kierując się zapisami Art. 34 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

To co może robić osoba towarzysząca, to przypominać kobiecie jej wizję porodu, motywować w chwilach zwątpienia, dopytywać się położnych i lekarzy, tak by kobieta sama mogła podjąć świadomą decyzję w przypadku proponowanych interwencji.

PRAWO DO INFORMACJI

Osoba bliska jako towarzysz podczas porodu ma prawo do informacji, gdyż kobieta jako pacjentka wskazała ją. Osoba, która nie została przez nią wskazana, nie może domagać się przekazywania informacji, nawet jeżeli jest z nią spokrewniona.

Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej (wglądu lub otrzymania kopii) wymaga dodatkowego upoważnienia przez pacjenta.

OSOBA TOWARZYSZĄCA A DZIECKO

Każda osoba towarzysząca przy porodzie może być obecna przy dziecku, np. w przypadku gdy następuje rozdzielenie matki i dziecka (np. dziecko musi być pod obserwacją lub kobieta ma przeprowadzany zabieg). Zostało to dokładnie opisane w artykule “Prawa Małego Pacjenta”. Nie musi być to ojciec dziecka. Warto wiedzieć, że po operacji cięcia cesarskiego lub w innym przypadku, gdy kobieta nie może trzymać dziecka, ojciec może je kangurować (czyli trzymać nagie dziecko na swojej nagiej klatce piersiowej), jeżeli stan noworodka na to pozwala. Prawo to nie zostało nigdzie dosłownie spisane, ale ojciec jako osoba bliska może być z dzieckiem cały czas, trzymać je i przytulać. Kangurowanie przez matkę, ale też przez ojca niesie szereg korzyści dla noworodka (więcej na ten temat na stronie Fundacji Rodzić po Ludzku) i personel medyczny nie utrudnia tej formy kontaktu – wystarczy zapytać, a znajdą wolne krzesło lub fotel w spokojnym miejscu.

O ile przebywać przy dziecku może każda osoba bliska, tak wyrażać zgodę lub odmowę na procedury medyczne mogą jedynie rodzice dziecka lub przedstawiciel ustawowy. W przypadku, gdy rodzice dziecka nie są zgodni, decyzję podejmuje sąd opiekuńczy.

MĄŻ CZY NIE MĄŻ?

Zarówno mąż, jak i partner kobiety mają jednakowe prawa jako osoby bliskie, tzn. prawo do obecności, informacji, przebywania z dzieckiem. Ze względów praktycznych, w przypadku związków niesformalizowanych, warto uznać ojcostwo jeszcze przed porodem i wybrać, jakie nazwisko będzie nosił noworodek.

DODATKOWA OPIEKA PIELĘGNACYJNA

Odrębną rzeczą od samej obecności osoby bliskiej jest temat dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, który pojawia się w Art. 32 Ustawy o prawach pacjenta. Opieka ta definiowana jest jako każda opieka, która nie polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Może być to więc pomoc w zmianie pozycji, wstaniu z łóżka, karmieniu, ubieraniu się czy korzystaniu z toalety. Każdy pacjent, w tym położnica, ma do tego prawo, ale koszty dodatkowej opieki pielęgnacyjnej ponoszą pacjenci, co oznacza, że nie możemy oczekiwać zapewnienia tej usługi przez szpital, ale możemy poprosić bliską nam osobę lub zatrudnić wykwalifikowaną pomoc, by w szpitalu pomagała nam w codziennych czynnościach. Wiedza na temat tego zapisu prawa jest istotna dla kobiet przebywających na oddziałach położniczych, gdyż mogą one domagać się obecności swojej osoby bliskiej także poza godzinami odwiedzin. Zdarza się, że kobieta po porodzie jest osłabiona i potrzebuje pomocy w najprostszych czynnościach, w dodatku opiekuje się noworodkiem i potrzebuje wsparcia osoby bliskiej nie tylko podczas tych kilku godzin zapisanych w regulaminie szpitala. Ma ona prawo do obecności wybranej przez siebie osoby również w innych godzinach, a także w nocy. Ma również obowiązek pokryć koszty związane z tą obecnością, np. zużycie prądu i wody, a wysokość opłat ustala kierownik szpitala.

Pytanie o realizację prawa do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej skierowałyśmy do pracowników jednego z poznańskich szpitali i otrzymałyśmy informację, że nie mogą oni odmówić, jeżeli położnica domaga się obecności osoby bliskiej przez cały dzień lub noc! Także, nie jest to martwy zapis i potrzeba „jedynie” wiedzy o jego istnieniu.

ŁAGODZENIE BÓLU

Osoba bliska ma także pełne prawo, a niektórzy pewnie uważają, że i obowiązek 🙂 łagodzić trudy porodu poprzez stosowanie niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu. Więcej na ten temat przeczytacie w artykule poświęconym prawie do łagodzenia bólu.

Alicja Nowaczyk

współautorka projektu MAMY PRAWA!, prezeska Zarządu Fundacji Matecznik