Artykuł opublikowany 10 maja 2019 r. – zaktualizowany 29 maja 2023 r.
Karmienie piersią niemowląt i małych dzieci zapewnia im optymalny rozwój, chroni przed niedożywieniem, infekcjami oraz uważane jest za „złoty standard” do którego powinny być porównywane wszystkie inne sposoby żywienia. Wpływa również pozytywnie na zdrowie kobiet, obniżając ryzyko zachorowania na wiele różnych poważnych chorób jak np. raka piersi i jajnika (28% i więcej w zależności od długości karmienia – do 50%). Korzyści z karmienia piersią dla dzieci, kobiet oraz społeczeństwa jest tak wiele, że na całym świecie powstały akty prawne oraz inicjatywy, mające na celu wspieranie i ochronę tego cennego daru natury.
Prawo dziecka do karmienia piersią jako sposobu zapewnienia najlepszego poziomu zdrowia zawarte jest w Konwencji Praw Dziecka, ratyfikowanej przez Polskę w 1991 roku:
Państwa (…) podejmą niezbędne kroki, w celu zapewnienia, aby (…) rodzice oraz dzieci (…) otrzymywały wsparcie w korzystaniu z podstawowej wiedzy w zakresie zdrowia dziecka i karmienia, korzyści z karmienia piersią (…). (Art. 24 p.5)
Organizacjami, które odgrywają najbardziej znaczącą rolę w walce o ochronę i poprawę wskaźników karmienia piersią na świecie jest Światowa Organizacja Zdrowia WHO oraz UNICEF. Już w 1989 roku powstał dokument „Ochrona, promocja i wsparcie karmienia piersią: specjalna rola opieki położniczej” w celu zapewnienia kobietom i dzieciom optymalnego wsparcia w karmieniu naturalnym. W następnych latach pojawiały się kolejne kompleksowe rekomendacje (Deklaracje Innocenti 1990 i 2005), czy Globalna Strategia żywienia niemowląt i małych dzieci z 2012, aktualizowana w 2017, w której stwierdza się między innymi, że:
Karmienie piersią jest niezaprzeczalnym sposobem zapewnienie idealnego pokarmu dla zdrowego wzrostu i rozwoju niemowląt (…) Niemowlęta powinny być wyłącznie karmione piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia, aby ich wzrost, rozwój i zdrowie były optymalne (…) Później, do drugiego roku życia lub dłużej, (…) niemowlęta powinny otrzymywać odżywczo wartościowe i bezpieczne pokarmy dodatkowe i być nadal karmione piersią (pkt.10 Globalnej Strategii).
W powyższym dokumencie znalazły się również ważne rekomendacje dotyczące wsparcia i odpowiedniej edukacji:
Karmienie piersią, nawet jeśli jest aktem naturalnym, jest także zachowaniem wyuczonym. W zasadzie wszystkie kobiety mogą karmić piersią, jeśli otrzymają dokładne informacje i wsparcie ze strony rodziny, społeczności lokalnej i pracowników ochrony zdrowia. Matki powinny mieć możliwość uzyskania praktycznej pomocy ze strony przeszkolonych pracowników służby zdrowia, doradców matek i certyfikowanych konsultantów laktacyjnych, którzy mogą pomóc matkom wzmocnić wiarę w siebie, poprawić technikę karmienia i zapobiec lub rozwiązać problemy laktacyjne (pkt.11).
Karta Praw Pacjenta (KPP) jest zbiorem praw, zawartych między innymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, czy też ustawie o działalności leczniczej. Prawa pacjenta wynikają z bezpośredniego stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i zaliczane są do tzw. praw wolnościowych.
Kobieta rodząc dziecko w szpitalu staje się pacjentką, korzysta ze świadczeń zdrowotnych i w czasie pobytu w placówce ochrony zdrowia przysługują jej pewne prawa, które wynikają właśnie z Karty Praw Pacjenta. Są to między innymi:
Jest to Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2018 roku (dalej: Standard lub SOOO), którego celem i intencją jest ograniczenie procedur medycznych w trakcie porodu i połogu, odnosi się również w wielu punktach do pewnych działań i wsparcia ze strony lekarzy i położnych, które mającą wesprzeć i umożliwić kobiecie jak najszybszą inicjację laktacji oraz dalsze prawidłowe postępowanie w karmieniu piersią.
„Ingerencja w naturalny proces ciąży, porodu i laktacji wiąże się z uzasadnionym medycznie wskazaniem” ( I.5 SOOO)
SOOO umożliwia edukację przedporodową, w programie której powinny znaleźć się również zagadnienia związane z karmieniem naturalnym, w tym omówienie tematu pierwszego karmienia piersią po porodzie w kontakcie „skóra do skóry”.
„Ramowy program edukacji przedporodowej (…) obejmuje w szczególności (…) karmienie piersią i wsparcie w laktacji, w tym rozwiązywanie problemów związanych z laktacją.” (IV.5.2 SOOO)
Edukacja ta powinna być bezpłatnie realizowana przez położną POZ podczas indywidualnych lub grupowych spotkań, które rozpocząć można od 21. tygodnia ciąży.
Standard uwzględnia również pewne zalecenia Międzynarodowego Kodeksu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece (WHO 1981), które mają na celu umacnianie decyzji kobiet o karmieniu naturalnym zakazując reklam sztucznych mieszanek mlecznych, butelek i smoczków w szkołach rodzenia oraz we wszystkich placówkach medycznych, gdzie mogą przebywać matki z niemowlętami. Zapisy w rozdziałach IV i XIII (IV.7 i XIII.3.7) stwierdzają, że ww. miejsca:
„nie prowadzą one działań reklamowych i marketingowych związanych z preparatami do początkowego żywienia niemowląt i przedmiotów służących do karmienia niemowląt”
Warto w tym miejscu dodać, że dokarmianie sztucznymi mieszankami mlecznymi Standard uznaje za procedurę medyczną (I.1.7 SOOO), i jest ona ograniczona do ściśle określonych sytuacji:
„podawanie sztucznego mleka początkowego wyłącznie na zlecenie lekarza lub zgodnie z decyzją matki, po wcześniejszym udzieleniu jej informacji o takim żywieniu” (XIII.3.5. SOOO).
W Standardzie jest on dokładnie opisany i wiemy, jak powinien przebiegać:
„bezpośrednio po urodzeniu należy umożliwić dziecku nieprzerwany kontakt z matką „skóra do skóry”, trwający dwie godziny po porodzie. W tym czasie należy zachęcać matkę do rozpoznania momentu, kiedy dziecko jest gotowe do ssania piersi, a także obserwować matkę i dziecko, kontrolując cechy dobrego przystawienia i pozycji przy piersi, a w razie potrzeby zaoferować pomoc.
Kontakt ten może być przerwany wyłącznie w sytuacji wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia matki lub noworodka, odnotowanego w dokumentacji medycznej.” (XIII.8 SOOO).
Ważna jest w tym miejscu informacja, że Standard nie zaleca innego postępowania w przypadku porodu drogą cięcia cesarskiego i jeżeli odbył się bez szczególnych komplikacji należy przeprowadzić kontakt „skóra do skóry” i zainicjować pierwsze karmienie według podanego powyżej opisu.
Jeżeli z różnych przyczyn natury medycznej nie jest możliwy bezpośrednio po porodzie kontakt z mamą, dziecko ma prawo kangurować jego ojciec („skóra do skóry”) a pierwsze karmienie powinno się odbyć tak szybko jak jest to możliwe.
Standard dosyć szczegółowo określa zakres i rodzaj wsparcia laktacyjnego do jakiego kobieta ma prawo i powinna uzyskać w szpitalu po porodzie:
„należy zapewnić warunki prawidłowej laktacji (…) przez dostarczenie matce przez położną (…) informacji spójnych i zgodnych z aktualną wiedzą na temat laktacji w zakresie korzyści i metod karmienia piersią i mlekiem kobiecym.” (XIII.3.1.SOOO)
W ramach tego wsparcia i edukacji kobieta chcąca karmić piersią – jeżeli tego potrzebuje – powinna dostać instruktaż w zakresie prawidłowego przystawiania dziecka do piersi oraz zasad postępowania w laktacji w pierwszej dobie oraz w kolejnych dniach połogu (XII.5.SOOO).
Personel medyczny powinien obserwować technikę przystawienia dziecka do piersi, aby móc stwierdzić, czy karmienie jest skuteczne i efektywne a w przypadku trudności udzielić wsparcia zgodnego z aktualną wiedzą medyczną – tzn. w pierwszej kolejności pomóc matce skorygować technikę przystawiania oraz zdiagnozować przyczynę problemów. W razie niepowodzenia w karmieniu piersią priorytetem powinno być nakarmienie dziecka odciągniętym mlekiem matki, uwzględniając odpowiedni dobór metody dokarmiania (np. kubeczek, łyżeczka) zamiast butelki (XIII.3.4. SOOO).
Inne zalecenia Standardu związane z prawidłowym postępowaniem w laktacji:
Po wypisie ze szpitala to położna POZ jest systemowo zobowiązana zapewnić położnicy wsparcie oraz pomoc laktacyjną. Zakres takiej pomocy i obowiązków położnej został szczegółowo określony w Standardzie:
„Podczas wizyt położna w szczególności (…) zachęca matkę do karmienia naturalnego, udziela porady laktacyjnej z uwzględnieniem oceny anatomii i fizjonomii piersi matki i jamy ustnej dziecka, oceny techniki karmienia, umiejętności ssania i skuteczności karmienia oraz czynników niepowodzenia w laktacji, pomaga w rozwiązywaniu problemów związanych z laktacją” (XIV.10.12. SOOO).
Standard nie określa czasu, po którym kończy się opieka laktacyjna położnej POZ. W domyśle ma ona miejsce tak długo, jak trwa karmienie dziecka piersią, nawet jeżeli są to np. dwa lata (XIV. 10.12. SOOO). Natomiast opiekę nad dzieckiem po 8 tygodniach życia przejmuje pielęgniarka POZ.
W razie wszelkich problemów związanych z piersiami, laktacją oraz trudnościami związanymi z karmieniem dziecka piersią kobiety w naszym kraju mają również prawo do skorzystania z pomocy prywatnie, bowiem konsultacje laktacyjne nie są refundowane przez NFZ. W wielu miastach i miejscowościach działają poradnie laktacyjne prowadzone najczęściej przez osoby z certyfikatami gwarantującymi wysoki poziom wiedzy laktacyjnej poparty kursami i egzaminami – takimi jak Międzynarodowy Certyfikowany Konsultant Laktacyjny IBCLC oraz Certyfikowany Doradca Laktacyjny CDL. Osoby te można szukać poprzez stronę Polskiego Towarzystwa Konsultantów i Doradców Laktacyjnych.
Pracownicy karmiącej piersią przysługują dodatkowe uprawnienia. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych, kobieta karmiąca podlega szczególnej ochronie nie mogąc wykonywać ciężkiej fizycznej pracy lub takiej, w której narażona by była na zmiany ciśnienia i kontakt z substancjami chemicznymi.
Odpowiednie zapisy regulujące prawa kobiet karmiących piersią znajdują się również w Kodeksie Pracy (Art. 187):
Przerwy te nie zmniejszają wynagrodzenia. Zapisy Prawa Pracy nie określają okresu czasu, do jakiego przysługują przerwy na karmienie – pracodawca powinien opierać się tylko na oświadczeniu o fakcie karmienia pracownicy i nie ma prawa wymagać dodatkowego zaświadczenia np. od lekarza pediatry.
Zgodnie z polskim prawem kobiety mają również prawo karmić dzieci piersią w miejscach publicznych. Oświadczenie Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania z 2016 roku stwierdza, że:
„Kobieta ma prawo do swobodnego karmienia piersią w miejscach publicznych. Przepisy polskiego prawa nie zabraniają karmienia w miejscu publicznym (restauracji, centrum handlowym czy w komunikacji miejskiej). Przedsiębiorca, który wywiera presję na karmiącej kobiecie, aby zmieniła miejsce karmienia, działa bezprawnie. Karmiąca matka, która zostanie wyproszona ma prawo dochodzenia odszkodowania od właściciela obiektu na podstawie przepisów ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania, gdyż takie zachowanie może być uznane za przejaw dyskryminacji ze względu na płeć (art. 60)”
Jeszcze więcej informacji znajdziecie w naszym artykule “Karmienie piersią w sytuacjach szczególnych”.
międzynarodowa konsultantka laktacyjna
Źródła (stan na kwiecień 2023 r.)
Anna Furmaniuk 694 750 395
Alicja Nowaczyk 660 715 059
Siedziba:
ul. Jabłoniowa 9/1
60-185 Skórzewo
Fundacja Wspierania Rodziny „Matecznik”
KRS: 0000639450
Regon: 365551757
NIP: 7811933806
Numer konta:
30 1600 1462 1837 1383 1000 0001
Tytuł przelewu:
Darowizna na cele statutowe
