Mamy prawa PO poronieniu lub stracie dziecka

Poruszając tematykę związaną z prawami kobiet przy porodzie, nie sposób nie wspomnieć o kobietach, które też rodzą, chociaż nie wychodzą ze szpitala z dzieckiem na rękach. Każdego roku w Polsce około 1700 kobiet rodzi martwe dziecko, a u około 40 tys. – ciąża kończy się poronieniem (Z definicji poronienie uznaje się do 20 tygodnia ciąży. Powyżej 20 tc definiuje się jako utratę ciąży lub śmierć dziecka przed porodem). Szacuje się, że 10-15% ciąż kończy się poronieniem (NIK “O opiece nad pacjentkami w przypadku poronień i martwych urodzeń”), a na wczesnym etapie (do 8 tc) nawet do 24 % (“Poronienia nawracające” red. Jana Skrzypczak, str 27). Każdy z nas ma wśród swoich bliskich znajomych kilka – kilkanaście par, które straciły dziecko zanim na dobre je poznały.

Te ciche tragedie dzieją się każdego dnia. Tymczasem Naczelna Izba Kontroli wykazała, że w wielu polskich szpitalach kobiety, które poroniły lub urodziły martwe dziecko, nie otrzymały należytej opieki i potrzebnego wsparcia.

W związku z tym przyjrzyjmy się prawom, jakie ma każda z kobiet w przypadku poronienia lub urodzenia martwego dziecka.

PRAWO DO OPIEKI MEDYCZNEJ

Każdy kobieta ma prawo do opieki medycznej, także w przypadku poronienia i śmierci dziecka. To prawo oczywiście nie jest przymusem a kwestią naszego wyboru. Oznacza to, że jeżeli nie chcemy z niego korzystać, nie musimy.

Jednym z poważnych problemów może być brak opieki położnej przychodzącej do kobiety po porodzie, której dziecko zmarło. Wizyty patronażowe po porodzie są tak skonstruowane, że położna przychodzi do dziecka. Tak wygląda umowa między położną POZ-u a NFZ-em. W przypadku śmierci dziecka położna nie dostanie pieniędzy z NFZ-u za wizytę patronażową. Jednakże, położna może, a nawet powinna odwiedzić kobietę w takiej sytuacji, a wizyta ta jest wtedy realizowana w ramach otrzymywanej za każdą pacjentkę stawki kapitacyjnej. Podczas wizyty położna może skontrolować stan rany po porodzie (nacięcie krocza, cesarskie ciecie), pomóc z niewygaszoną laktacją i wesprzeć emocjonalnie.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie zakresu zadań lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej i położnej podstawowej opieki zdrowotnej wyraźnie stwierdza, że jednym z zadań położnej POZ jest: “planowanie, realizację i ocenę opieki pielęgnacyjnej nad: a) kobietą w okresie ciąży, porodu i połogu“. Domaganie się wizyt patronażowych po poronieniu lub śmierci dziecka jest prawem kobiety.

PRAWO DO INFORMACJI I PODEJMOWANIA DECYZJI

Poronienie/utrata ciąży może, ale nie musi wymagać interwencji medycznej. Zwłaszcza jeśli chodzi o poronienie wczesnej ciąży, zdarza się, że kobiety nie zgłaszają się do lekarza. Najczęściej wykonywaną procedurą podczas poronienia zagrażającego (jeszcze nie doszło do faktycznego poronienia), jest podanie leków na utrzymanie ciąży. W przypadku wczesnej ciąży najczęściej stosuje się progesteron lub/i acard. W późniejszej ciąży kobieta również może otrzymać środki zatrzymujące akcję porodową i wspomagające płuca dziecka. Poronienie może być również kontrolowane za pomocą USG oraz badań krwi. Jeżeli lekarz stwierdzi poronienie, może zaproponować zabieg łyżeczkowania macicy. W przypadku późniejszych ciąż konieczne będzie urodzenie dziecka. Lekarz również w tym przypadku może zaproponować łyżeczkowanie macicy po porodzie.

Wszystkie te procedury lekarz powinien dokładnie omówić z pacjentką, jak również wskazać jej możliwe ryzyko ich wykonania oraz ich niewykonania. Na tej podstawie to kobieta podejmuje decyzję, co się z nią będzie działo i czy zgadza się na interwencję medyczną (Ustawa z dnia 6 listopada 2008r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, rozdział 3: “Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia”, “Po uzyskaniu informacji, o której mowa w ust. 2, pacjent ma prawo przedstawić osobie wykonującej zawód medyczny swoje zdanie w tym zakresie.”; Standard Organizacyjny Opieki Okołoporodowej, rozdział XV, punkt 3, 6)-8), “kobiecie udziela się wyczerpującej informacji na temat stanu jej zdrowia”)

Prawo do informacji łączy się jeszcze z obowiązkiem poinformowania pacjentki o jej prawach i możliwościach otrzymania urlopu macierzyńskiego. To oznacza, że kobieta, która poroniła, powinna otrzymać od lekarza, do którego się zgłosiła (lekarz w szpitalu lub lekarz prowadzący), szczegółowe informacje o możliwości wykonania testu genetycznego (sprawdzającego płeć dziecka), na którego podstawie wystawia się Kartę Martwego Urodzenia (Standard Organizacyjny Opieki Okołoporodowej, rozdział XV, punkt 3, 8) i 10), “kobiecie udziela się także wszelkich informacji zarówno o możliwości uzyskania dalszej pomocy psychologicznej, miejscach i organizacjach udzielających wsparcia osobom w podobnej sytuacji, jak i przysługujących jej prawach” ).

Kobieta ma też prawdo do podjęcia decyzji o miejscu poronienia – więcej na ten temat można przeczytać w artykule “Mamy prawa W poronieniu”.

PRAWO DO OPIEKI PSYCHOLOGA

Każda kobieta w trudnej sytuacji położniczej, a więc i ta, która poroniła lub rodzi martwe dziecko, ma prawo do opieki psychologa. W szpitalu personel medyczny, powinien taką opiekę zaoferować i szpital powinien ją zapewnić (Standard Organizacyjny Opieki Okołoporodowej, rozdział XV “po przekazaniu informacji należy umożliwić kobiecie skorzystanie możliwie szybko z pomocy psychologicznej i kontakt z duchownym jej wyznania oraz wsparcie osób bliskich, zgodnie z życzeniem kobiety”). W tym momencie kobieta podejmuje decyzję, czy tej pomocy chce, czy też nie.

Jeśli kobieta zdecydowała się na poronienie w domu – również może liczyć na wsparcie i pomoc psychologiczną. Więcej informacji na ten temat znajduje się w artykule “Mamy prawa W poronieniu”.

PRAWO DO INTYMNOŚCI I SZACUNKU

Tak jak i podczas porodu zdrowego dziecka, kobieta ma prawo do zachowania intymności. Do sali badań nie mogą wchodzić osoby, których kobieta sobie nie życzy. Wszystkie kontakty między personelem medycznym a pacjentką powinny odbywać się w atmosferze szacunku i z poszanowaniem jej (kobiety) intymności.

Standard Organizacyjny Opieki Okołoporodowej, rozdział XV: “kobietę w sytuacji, o której mowa w ust.1, przebywającą w oddziale traktuje się z szacunkiem oraz umożliwia się jej branie udziału w podejmowaniu świadomych decyzji związanych z koniecznym postępowaniem diagnostyczno-terapeutycznym; osoby sprawujące opiekę potrafią nawiązać z nią dobry kontakt słowny i mieć świadomość, jak ważny jest ton rozmowy, ich postawa oraz słowa kierowane do kobiety po utracie dziecka; należy zapytać o jej potrzeby i oczekiwania, a informacje w tym zakresie wykorzystać do wspierania podczas pobytu w oddziale; badania i zabiegi wykonuje się w intymnej atmosferze”.

Kobieta, która poroniła lub urodziła martwe dziecko, nie powinna znajdować się w szpitalu w jednym pokoju z kobietami w zdrowej ciąży lub z kobietami, które urodziły zdrowe dzieci (Standard Organizacyjny Opieki Okołoporodowej, rozdział XV, punkt 3, 3): “kobiety w sytuacji, o której mowa w ust.1, w miarę możliwości nie umieszcza się w sali razem z kobietami w okresie ciąży, bądź w połogu, których ciąża zakończyła się urodzeniem zdrowego dziecka”.

PRAWO DO REJESTRACJI I POGRZEBU

Musimy także wspomnieć o kwestiach urzędowych. Każda kobieta, która straci dziecko, bez względu na etap ciąży, ma prawo do pochówku swojego dziecka. To oznacza, że nawet poronienie dziecka na samym początku ciąży, może zakończyć się pochówkiem.

Szpital ma obowiązek wystawić Kartę Martwego Urodzenia lub Kartę Zgonu Dziecka (Karta Zgonu Dziecka jest wystawiana, gdy nie zna się jego płci i uprawnia ona do pochówku, ale nie do zasiłku pogrzebowego czy urlopu macierzyńskiego). Personel medyczny powinien kobietę poinformować o możliwości wystawienia wyżej wymienionych dokumentów oraz o wiążących się z tym prawach tak, aby kobieta mogła zdecydować o ich wystawieniu. Gdy znamy płeć dziecka, szpital ma obowiązek wystawić Kartę Martwego Urodzenia, która uprawnia do:

pochówku,
zasiłku pogrzebowego w wysokości 4000 zł,
56 dni płatnego urlopu macierzyńskiego (kobieta musi pamiętać, aby między poronieniem a uzyskaniem prawa do urlopu macierzyńskiego nie wracała do pracy). Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy, Art. 180 § 5: “W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka w okresie pierwszych 8 tygodni życia, urlop macierzyński po porodzie przysługuje w wymiarze 8 tygodni. (…) ”

Po poronieniu także jest możliwość uzyskania Karty Martwego Urodzenia. Nie ma w Polsce obowiązku ronienia w szpitalu czy pod ścisłą opieką lekarza. Kobieta nie ma obowiązku w trakcie poronienia zgłaszać się do lekarza. Jednak Kartę Martwego Urodzenia musi podpisać lekarz (dowolnej specjalności). Aby ją podpisać musi mieć przesłanki, że kobieta faktycznie była w ciąży i poroniła. To oznacza, że nie ma możliwości otrzymać Karty Martwego Urodzenia, jeżeli ciąża nie została potwierdzona u lekarza. W przypadku śmierci dziecka na późniejszym etapie ciąży, sprawa się odrobinę komplikuje. Urodzenie martwego dziecka w domu będzie się niestety wiązało również z wizytą policji, której obowiązkiem będzie sprawdzić, czy nie doszło do zaniedbań lub łamania prawa.

POCHÓWEK DZIECKA

Do dokonania pochówku potrzebna jest Karta Martwego Urodzenia lub Karta Zgonu Dziecka. Jak już wspomniałam, do uzyskania Karty Zgonu nie trzeba znać płci dziecka, co ułatwia zadanie, jeżeli doszło do poronienia na wczesnym etapie ciąży, a rodzice chcą swoje dziecko pochować. W przypadku Karty Zgonu nie ma również konieczności rejestracji dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego.

(Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, art. 11, ust. 5: “W przypadku dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, dla którego, na wniosek osoby uprawnionej do pochowania, o której mowa w art. 10 prawo pochowania zwłok, postępowanie ze zwłokami nie pochowanymi przez podmioty uprawnione ust. 1, sporządzono kartę zgonu, w celu pochowania zwłok nie jest wymagana adnotacja urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu”)

Kobieta powinna poinformować szpital, że chce uzyskać Kartę Zgonu, ale to na szpitalu spoczywa obowiązek udostępnienia jej informacji, że ma taką możliwość (z podziałem na uzyskanie Karty Zgonu lub Karty Martwego Urodzenia).

JAK SPRAWDZIĆ PŁEĆ DZIECKA?

Jeżeli ciąża była dość wysoka (po 16 tc), płeć rozpoznaje się na podstawie narządów płciowych. U wcześniejszych ciąż, konieczne jest wykonanie badania genetycznego. W tym celu należy pobrać materiał do badania (najlepiej fragmenty kosmówki lub płodu) i przekazać je do jednego z laboratoriów, które zajmują się takimi badaniami (na przykład tutaj).

W całej tej procedurze może pojawić się kilka problemów:

kobieta musi wiedzieć, że takie badanie może zostać wykonane, a więc powinna otrzymać informacje na ten temat. Niestety w wielu placówkach zapomina się tej informacji udzielić.
kobieta z reguły sama musi zorganizować logistykę dostarczenia próbki do laboratorium. To oznacza, że często sama musi próbkę dostarczyć do laboratorium, które może być dość oddalone od szpitala. Niektóre laboratoria zapewniają odbiór próbki z samego szpitala.
próbka musi zostać odpowiednio pobrana, więc lekarz ją pobierający musi mieć na ten temat odpowiednią wiedzę. Część laboratoriów udostępnia na swoich stronach szczegółowe informacje na temat pobierania i zabezpieczenia materiału do badania genetycznego.
badanie płci dziecka i badania genetyczne nie są refundowane. Koszt badania samej płci dziecka to około 400 zł.

Co jest ważne! Nie musisz pogrzebać dziecko, aby otrzymać płatny urlop macierzyński. Pamiętaj także, że aby uzyskać urlop, musisz zarejestrować dziecko w Urzędzie Stanu Cywilnego (w ciągu 3 dni od wydania Karty Martwego Urodzenia. Na tej podstawie Urząd Stanu Cywilnego wydaje akt urodzenia dziecka, który następnie należy dostarczyć do pracodawcy i ewentualnie do ZUS-u). Do tego czasu nie możesz wrócić do pracy, to znaczy, że będziesz musiała przebywać na urlopie chorobowym. Na urlop chorobowy powinien kobietę skierować lekarz ze szpitala lub jej lekarz prowadzący. Kobiety pracujące na samozatrudnieniu lub na umowie o zlecenie również mogą pozostać na zwolnieniu chorobowym. Jednakże pieniądze z tytułu tego zwolnienia otrzymają wtedy, gdy opłacały ubezpieczenie chorobowe.

W przypadku ciąż z tzw. pustym jajem płodowym, czyli w sytuacji, gdy nie rozwinął się zarodek, nie ma możliwości określenia płci, także kobiecie nie przysługują świadczenia, typu zasiłek pogrzebowy, urlop macierzyński i zasiłek macierzyński. Dość szczegółowo sprawa została ujęta w odpowiedzi na interpelację poselską z 2016 r.

WSPARCIE

Pamiętaj, że poronienia się zdarzają. Znaczna większość jest wynikiem wady genetycznej dziecka (nawet 60-75% poronień; “Poronienia nawracające” J. Skrzypczak, str. 58). Pamiętaj także, że nie musisz w tym trudnym czasie być sama. Masz możliwość skorzystania z pomocy: