Okres ciąży oraz pierwsze tygodnie po porodzie to czas kiedy poczucie bezpieczeństwa finansowego jest szczególnie ważne. Paradoksalnie jest to także czas niepewności wynikającej z wydłużającego się okresu oczekiwania na przelew z ZUS, czy nieprzyjemnego zaskoczenia gdy przelew ten opiewa na inną kwotę niż spodziewana. Jak złapać grunt pod nogami w gąszczu skomplikowanych przepisów? Poniżej najważniejsze zasady oraz kilka wskazówek.
KTO MA PRAWO DO ZASIŁKU?
Zasiłek chorobowy przysługuje osobie ubezpieczonej po tzw. okresie wyczekiwania, który wynosi, co do zasady, 30 dni dla osób zatrudnionych na umowie o pracę i 90 dni dla prowadzących działalność gospodarczą lub zleceniobiorców (o ile opłacają dobrowolnie składkę chorobową). Przesłanką wypłaty zasiłku jest niezdolność do pracy.
Uwaga, choć zasadą jest, że zasiłek przysługuje osobie ubezpieczonej, prawo przewiduje wyjątek. Zasiłek otrzyma także osoba, która utraciła już ubezpieczenie (wygasła umowa, zamknęła działalność), jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje podczas urlopu wychowawczego. Jeśli jednak rodzic, który wrócił do pracy po urlopie wychowawczym stanie się niezdolny do pracy, wówczas zasiłek przysługuje.
Zasiłek macierzyński przysługuje bez okresu wyczekiwania, a jego podstawą jest urodzenie dziecka lub adopcja małego dziecka w trakcie ubezpieczenia.
Tutaj także występują wyjątki od obowiązku ubezpieczenia. Choć kobieta w ciąży podlega szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem, nadal istnieją sytuacje gdy utraci pracę. Umowa może ulec rozwiązaniu gdy pracodawca ogłosi upadłość lub nastąpi lub likwidacji pracodawcy (czyli likwidacja całego zakładu pracy, bowiem likwidacja stanowiska pracy nie może być podstawą do zwolnienia w ciąży). Pracownica zatrudniona na czas określony, której umowa została automatycznie przedłużona do dnia porodu utraci pracę w tej dacie. W obydwu tych sytuacjach mama nie pozostaje bez zasiłku, mimo braku ubezpieczenia otrzyma zasiłek macierzyński w takiej samej wysokości w jakiej by go otrzymała nadal pracując, choć formalnie nie będzie na urlopie.
JAKA JEST WYSOKOŚĆ ZASIŁKU?
Zasiłek chorobowy w czasie ciąży wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku (czym jest podstawa znajdziecie w następnym akapicie).
Miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego (pierwsze 20 tygodni) wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. Tyle samo przysługuje za pierwsze 6 (8 przy ciąży mnogiej) tygodni urlopu rodzicielskiego. Pozostałe 26 tygodniu urlopu rodzicielskiego to już tylko 60% podstawy wymiaru zasiłku.
Alternatywnie można pobierać 80% podstawy przez 52 tygodnie, ale wyłącznie wtedy gdy mama nie później niż 21 dni po porodzie złoży w tym zakresie pisemny wniosek u swojego pracodawcy (lub w ZUS w przypadku przedsiębiorcy).
PODSTAWA WYMIARU ZASIŁKU, CZYLI OD CZEGO LICZYMY 100/80%
Podstawą wymiaru zasiłku chorobowego czyli kwotą, od której będziemy obliczać stosowny procent dla pracownika będzie przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone (uwaga! czyli patrzymy na to co już jest na koncie a nie to co powinno być za 3 dni) za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeśli pracujemy krócej, liczymy tylko pełne przepracowane miesiące kalendarzowe.
Następnie dzielimy tę kwotę przez liczbę miesięcy, które braliśmy pod uwagę (zwykle 12) i jeszcze raz dzielimy, tym razem przez 30, bowiem zasiłek przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, także za dni wolne od pracy. Tak otrzymaną kwotę mnożymy przez liczbę dni wynikającą ze zwolnienia lekarskiego lub urlopu.
Kilka wskazówek:
Liczymy wynagrodzenie osiągnięte tylko u danego pracodawcy, nawet jeśli nie było przerwy między umowami. Zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy,
Podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków przerwa była krótsza niż 3 pełne miesiące kalendarzowe. To bardzo ważne, jeśli w ciąży przebywasz na zwolnieniu kilkudniowym z powodu gorszego samopoczucia, a następnie przepracujesz 2,5 miesiąca, w trakcie których zostanie wypłacona premia roczna, po czym pójdziesz na zwolnienie czy urodzisz, ZUS nie uwzględni tej premii. Podstawą wymiaru zasiłku będzie wówczas nadal ta kwota, którą ZUS wyliczył gdy szłaś na kilkudniowe zwolnienie.
Jeśli w trakcie roku uzgodnisz z pracodawcą zmianę wymiaru czasu pracy, zasiłek zostanie obliczony od nowego wymiaru.
KIEDY OTRZYMAM ZASIŁEK?
Zasiłek może wypłacić pracodawca albo bezpośrednio ZUS, ten pierwszy przypadek dotyczy zakładów pracy zatrudniających powyżej 20 ubezpieczonych, pracownicy mniejszych firm i przedsiębiorcy otrzymają przelew od ZUS. Pracodawcy wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń, zaś ZUS na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień. Zasiłki te wypłaca się nie później jednak niż w ciągu 30 dni od daty złożenia niezbędnych dokumentów.
Uwaga! Jeśli w ciągu ostatniego roku wykonywaliście pracę np. na umowie zlecenia, jest wielce prawdopodobne, że ZUS zapyta byłego zleceniodawcy czy przypadkiem nie świadczymy dla niego pracy w trakcie zwolnienia. Okres oczekiwania na odpowiedź może wydłużyć postępowanie w sprawie wypłaty zasiłku, czyli czas do otrzymania przelewu.
KOMU ZUS ODMÓWI ZASIŁKU?
W pierwszej kolejności należy pamiętać, że zasiłek chorobowy wypłacany jest jako swoista rekompensata za utracony zarobek, jego rolą jest zabezpieczenie finansowe osoby, która nie może w jakimś okresie wykonywać pracy zarobkowej. Ważne jest zatem aby w trakcie zwolnienia powstrzymać się od pracy lub innej aktywności, która spowolni powrót do pracy. Okres zwolnienia chorobowego nie jest czasem na rozwijanie własnej działalności, podróże czy rozpoczęcie studiów. Nie oznacza to oczywiście, że podczas zwolnienia nie można opuszczać adresu wskazanego na druczku od lekarza, jednak trzeba się przygotować na wyjaśnienie przyczyny nieobecności w razie kontroli. Jeśli ZUS udowodni, że zwolnienie zostało wykorzystane niezgodnie z jego celem odmówi wypłaty zasiłku i zażąda zwrotu niesłusznie pobranych kwot.
Ewa Sól,
radczyni prawna
Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2018/2019
