Kobieta w ciąży w Polsce objęta jest szczególną ochroną – obowiązek zapewnienia kobietom ciężarnym szczególnej opieki zdrowotnej zapisane jest nawet w Konstytucji (Art. 68 pkt 3).
Prawa przysługujące kobiecie spodziewającej się dziecka dotyczą kwestii związanych z zatrudnieniem, z opieką zdrowotną oraz inne, dotyczące np. stania w kolejkach (!).
OPIEKA ZDROWOTNA
Każda kobieta w Polsce ma zapewnioną bezpłatną opiekę medyczną podczas ciąży. Bez względu na to, czy jest ubezpieczona czy nie. Nie jest konieczne korzystanie z płatnych wizyt i opłacanie każdego badania. Ciążę może prowadzić lekarz (specjalizacja położnictwo i ginekologia) lub położna (Rozdział II Standardu Organizacyjnego Opieki Okołoporodowej). Należy pamiętać, że w przypadku gdy rodzice chcą skorzystać z tzw. „becikowego”, pierwsza wizyta u lekarza lub położnej powinna odbyć się do 10 tygodnia ciąży.
Standard Organizacyjny Opieki Okołoporodowej (SOOO) wymienia szczegółowo katalog badań, które przysługują kobiecie w ciąży:
Jeżeli ciąża prowadzona jest w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia – wszystkie te przysługują kobiecie bezpłatnie. Warto zwrócić uwagę na kilka aspektów:
- Badanie USG nie musi być przeprowadzane na każdej wizycie (jak to się dzieje zazwyczaj w prywatnych gabinetach). Standard wymienia 3 badania USG do 40 tc i kolejne już po terminie porodu.
- Pierwsze badanie KTG zgodnie ze Standardem może być wykonane dopiero po 40. tygodniu ciąży (czasami lekarze przeprowadzają je wcześniej, nawet bez wskazań).
- Nowością w stosunku do poprzednio obowiązujących standardów jest bezpłatne badanie poziomu TSH oraz ocena ryzyka depresji.
- Po skończonym 40 tygodniu ciąży należy bezzwłocznie wykonać badanie USG i KTG, a przy prawidłowych wynikach – powtórzyć je za 7 dni i ustalić datę hospitalizacji, tak by poród odbył się przed upływem 14 dni od terminu porodu. Oznacza to, że sugerowana przez Standard hospitalizacja powinna odbyć się między 7. a 14. dniem po terminie porodu, co daje kobiecie szansę na samoistne rozpoczęcie porodu. Poród 2 tygodnie po terminie nadal definiowany jest jako fizjologiczny.
Dodatkowo, jeśli kobieta w roku planowanego porodu kończy 35 lat lub są inne wskazania (np. nieprawidłowe USG, wady u poprzednich dzieci), przysługują jej dodatkowe badania w ramach Programu badań prenatalnych, które dzielą się na nieinwazyjne (USG, testy z krwi) i inwazyjne, czyli amniopunkcja (pobranie próbki płynu owodniowego), biopsja kosmówki lub kardocenteza (pobranie próbki krwi pępowinowej). Badania te przysługują kobiecie bezpłatnie na podstawie zapisów Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych. Plan badań prenatalnych ustalany jest z lekarzem.
Po 21. tygodniu ciąży kobiecie przysługuje opieka położnej środowiskowej (II.1 SOOO). Szczegółowe uprawnienia położnej środowiskowej, zakres wsparcia, jaki oferuje w całym okresie okołoporodowym został opisany w osobnym artykule.
Zagadnienie edukacji przedporodowej zostało opisane dokładnie w rozdziale IV Standardu, który wskazuje, że osobą odpowiedzialną za edukację jest także lekarz. Osoba sprawująca opiekę (położna lub lekarz) powinni wspólnie z ciężarną ustalić plan opieki przedporodowej oraz plan porodu (V.1 SOOO). Plan opieki przedporodowej zawiera wszystkie procedury związane z opieką w czasie ciąży wraz z terminami ich wykonania – taki swoisty harmonogram. Natomiast plan porodu określa preferencje kobiety co do postępowania medycznego w trakcie porodu i określa miejsce porodu.
Kobieta w ciąży ma prawo wybrać szpital lub inne miejsce do porodu (V.4 SOOO), a także powinna mieć możliwość zapoznania się z wybranym szpitalem/domem narodzin i wypełnienia dokumentacji medycznej (V.5 SOOO). Jest to nowy zapis w Standardzie – nowość także dla szpitali, ale warto pytać placówki o taką możliwość.
BEZ KOLEJEK I ZE ZDROWYMI ZĘBAMI 🙂
Kobieta w ciąży ma prawo do świadczeń opieki zdrowotnej bez kolejek oraz do bycia obsługiwaną w aptece poza kolejnością. Określa to dokładnie Art. 47c Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W praktyce oznacza to, że kobieta w ciąży w przychodni powinna mieć udzielone świadczenie tego samego dnia (dotyczy to wizyt u wszystkich specjalistów), a jeżeli świadczeniodawca nie może tego zapewnić powinien znaleźć inny termin w przeciągu 7 dni roboczych.
Ta sama ustawa w Art. 31.3 przyznaje kobietom w ciąży oraz w okresie połogu prawo do dodatkowych świadczeń u lekarza dentysty. Dokładnie zakres tych świadczeń został opisany w innym artykule na blogu MatkaPrawnik. Można więc wykorzystać okres ciąży na zadbanie o zęby i wyleczyć je bezpłatnie u lekarza, który ma podpisaną umowę z NFZ.
PRAWO PRACY
Kobieta w ciąży nie powinna wykonywać wszystkich prac. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią zawiera dokładny wykaz prac wzbronionych kobietom w ciąży. Są to m.in. prace związane z wysiłkiem fizycznym, w tym przenoszeniem ciężarów. Kobieta w ciąży m.in. nie powinna pracować w pozycji wymuszonej, w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny podczas zmiany (przy czym jednorazowo nie może być to więcej niż 15 minut). Ważny dla wielu pracujących kobiet jest zapis dotyczący pracy przed monitorami ekranowymi – łącznie czas pracy nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę, przy czym jednorazowo nie może być to więcej niż 50 minut, po których powinna być 10 minutowa przerwa wliczana do czasu pracy. (I.1.12 Rozporządzenia)
Inne praca zabronione dotyczą mi.in. pracy w warunkach zimna, gorąca, w narażeniu na hałas lub drgania, zmiany ciśnienia, prac w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi lub chemicznymi. Pracodawca ma zobowiązany zapewnić kobiecie w ciąży bezpieczne warunki pracy lub zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy, ale z zachowaniem wynagrodzenia. (Art. 179 Kodeksu pracy)
Gdy kobieta pracuje na umowę o pracę jest pracownikiem na specjalnych zasadach, które szczegółowo określa Kodeks Pracy, m.in.:
- Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy. (Art. 178 Kodeksu Pracy)
- Pracodawca ma obowiązek udzielić kobiecie płatnego zwolnienia z pracy, aby mogła wykonać badania zlecone przez lekarza, jeżeli nie ma możliwości zrobienia ich poza godzinami pracy. (Art. 185 KP)
- Kobieta w ciąży jest chroniona przed utratą pracy. Wyjątkiem są zwolnienia grupowe, upadłość/likwidacja pracodawcy lub tzw. dyscyplinarka, a także praca na zastępstwo lub na okres próbny krótszy niż 1 miesiąc. (Art. 177 KP)
- Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu (wyjątkiem jest umowa na zastępstwo). (Art. 177 KP)
Dodatkowo, każdy rodzic, także kobieta w ciąży może zawnioskować o telepracę lub indywidualny rozkład czasu pracy, tak by łatwiej godzić okres ciąży lub rodzicielstwo z wykonywaniem obowiązków związanych z pracą.
ZWOLNIENIE LEKARSKIE
Niemal każda kobieta w ciąży zatrudniona na umowę o pracę przechodzi w pewnym momencie na zwolnienie lekarskie. Zasiłek chorobowy wynosi wtedy 100% podstawy wymiaru (należy zwrócić uwagę na sytuację, gdy w ciągu ostatnich 3 miesięcy pracy było brane zwolnienie lekarskie – najlepiej skontaktować się z działem kadr i poprosić o wyliczenie podstawy).
Kobiety prowadzące działalność gospodarczą również mają prawo do zasiłku chorobowego, o ile składki były opłacane przez minimum 90 dni. Wysokość zasiłku jest uzależniona od wysokości opłacanych składek, gdyż przedsiębiorca może zadecydować, by opłacać wyższe składki niż wymagane minimum.
Co można robić na zwolnieniu i czy należy bać się kontroli ZUSu opisała MatkaPrawnik na swoim blogu.
SKOMPLIKOWANE?
Niektóre zagadnienia, np. prawa pracy mogą wydawać się skomplikowane i często kobiety w ciąży mają dużo pytań i wątpliwości. Mogą one skorzystać z nieodpłatnej pomocy prawnej, która zagwarantowana jest między innymi przez Ustawę o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. Kobiecie w ciąży przysługuje doradztwo w zakresie związanym z ciążą i urodzeniem dziecka w szczególności praw rodzicielskich i uprawnień pracowniczych.
Punkty, w których udziela się bezpłatnych porad prawnych powinny być umieszczone na stronie starostwa powiatowego, można zajrzeć także na stronę Ministerstwa Sprawiedliwości, gdzie znajduje się mapa takich punktów.
NIE KAŻDE PRAWO JEST DOBRE
I na koniec zacytuję przepis z Ustawy o ruchu drogowym, która w Art. 39 zdejmuje z kobiet w widocznej ciąży obowiązek korzystania z pasów bezpieczeństwa. Zdecydowanie, nie należy korzystać z tego prawa! Dla bezpieczeństwa swojego oraz dziecka należy zawsze korzystać z pasów bezpieczeństwa, a w razie możliwości używać specjalnych adapterów.
współautorka projektu MAMY PRAWA!, prezeska Zarządu Fundacji Matecznik
Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2018
