Podaruj nam 1,5%

KRS0000639450 1,5%

Mamy Prawa! – Prawa Małego Spadkobiercy

Opublikowano: 13 lipca 2019

Śmierć nie jest czymś, o czym chętnie myślimy na co dzień. Jednak czasem warto zastanowić się, jakie są prawne konsekwencje śmierci kogoś w rodzinie. Jako prawniczka zawsze radzę moim klientom rozważyć się choć przez chwilę, co stałoby się w przypadku ich śmierci, przemyśleć, czy nie jest warto spisać testamentu, ustalić, kto jest ich spadkobiercą ustawowym, a kogo chcieliby zabezpieczyć w razie swojej śmierci. Ważną kwestią jest też dziedziczenie długów, których nie chcielibyśmy otrzymać w spadku po różnych – bliższych i dalszych członkach rodziny.

W tym artykule chciałabym skupić się tych aspektach spadkobrania, których uczestnikami są dzieci, czyli Mali Spadkobiercy jak ich w dalszej części będę nazywała.

 

MALI SPADKOBIERCY

Przede wszystkim na początek należy zdefiniować Małego Spadkobiercę. Nie jest to kwestia oczywista, gdyż Spadkobiercą może być tylko osoba, która żyje w chwili otwarcia spadku (a więc w chwili śmierci spadkodawcy). Jednakże zgodnie z zasadą wywodzącą się jeszcze ze starożytnego Rzymu spadkobiercą może być także nasciturus, a więc dosłownie „mający się narodzić”, czyli płód – dziecko, które w chwili otwarcia spadku jest już poczęte. Warunkiem jednak tego, aby stało się ono Małym Spadkobiercą jest to, żeby urodziło się żywe.

Zatem w dalszej części artykułu, kiedy będę pisała o Małych Spadkobiercach – będę miała na myśli wszystkie dzieci (do 18 roku życia), także te które urodziły się już po śmierci spadkodawcy, jeśli w chwili jego śmierci były już poczęte.

 

DZIEDZICZENIE USTAWOWE A TESTAMENTOWE

W przypadku, gdy zmarły nie pozostawi testamentu wówczas następuje dziedziczenie ustawowe. Cały schemat dziedziczenia ustawowego opisany jest w Kodeksie Cywilnym w artykułach od  931 do 940. Nie chcę omawiać tutaj zawiłości różnych przypadków, gdyż każda sytuacja rodzinna powinna być rozważona osobno, żeby określić jaki schemat dziedziczenia będzie dla niej właściwy, jednak podstawowym zagadnieniem w kwestii Małych Spadkobierców jest to, że ustawowo dzieci zawsze dziedziczą po rodzicach w pierwszej kolejności na równi z małżonkiem (jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku). Mali Spadkobiercy jako zstępni dziedziczą także w szeregu innych sytuacji.

Spadkodawca (czyli zmarły), jeśli pragnie uregulować swoje sprawy majątkowe na wypadek śmierci w inny sposób niż przewidziany w ustawie powinien spisać testament. Najlepiej wcześniej skonsultować wybrane przez siebie rozwiązania i ich konsekwencje ze specjalistą – radcą prawnym lub adwokatem, a także spisać testament u notariusza, który również może wyjaśnić zawiłości prawne. Jednakże testament spisany w całości pismem ręcznym, podpisany ręcznie i opatrzony datą jest tak samo ważny jak testament spisany przed notariuszem.

 

PRAWO DO ZACHOWKU

Jeśli zmarły pozostawi testament, w którym pominie Małego Spadkobiercę, który zgodnie z przepisami byłby uprawniony do dziedziczenia ustawowego – wówczas Mały Spadkobierca ma prawo dochodzić od spadkobierców testamentowych zachowku. W tym przypadku wartość zachowku stanowi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jaki przypadałby Małemu Spadkobiercy w dziedziczeniu ustawowym. Roszczenie to przedawnia się z upływem 5 lat od dnia otwarcia spadku. Jest to bardzo ważna regulacja, a ponieważ rodzice lub opiekunowie mają obowiązek zadbania o sprawy dzieci należy pamiętać o tym terminie, aby w odpowiednim momencie wnieść powództwo.

 

ZARZĄD MAJĄTKIEM

Kiedy dziedziczy Mały Spadkobierca – mogą pojawić się rozmaite problemy natury proceduralnej, w szczególności, gdy pozostali spadkobiercy chcą dokonać działu spadku, sprzedać odziedziczoną nieruchomość lub gdy chcemy rozporządzić pieniędzmi na rachunku bankowym.

W sytuacji, że gdy do spadku na podstawie testamentu zostaje powołany Mały Spadkobierca, wówczas zmarły może zaznaczyć, żeby spadkiem nie zarządzali rodzice Małego Spadkobiercy i w testamencie wskazać osobę, która ma zarządzać przekazanym majątkiem. Jeśli tego nie wskaże takiej osoby, wówczas decyduje sąd opiekuńczy i w tym celu ustanawia kuratora, którym może być członek rodziny albo osoba obca. Kurator zawsze podlega nadzorowi sądu opiekuńczego.

Jeśli jednak Mały Spadkobierca dziedziczy z mocy ustawy lub zmarły nie zaznaczył, że rodzice nie mają zarządzać majątkiem odziedziczonym przez Małego Spadkobiercę, wówczas zarządzają nim rodzice lub opiekunowie.

Zarządca przed dokonaniem każdej ważniejszej czynności (czyli takiej, która przekracza granice zwykłego zarządu) dotyczącej majątku Małego Spadkobiercy będzie potrzebował zgody sądu opiekuńczego.

Jeśli zarząd nad odziedziczonym majątkiem Małego Spadkobiercy sprawują jego rodzice lub opiekun pod nadzorem sądu opiekuńczego, wówczas nie mogą oni reprezentować dziecka w następujących sytuacjach:

  1. przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską (rodzic nie może na przykład reprezentować dzieci przy rozporządzeniu udziałem spadkowym jednego ze nich na rzecz drugiego);
  2. przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem (rodzic nie może reprezentować dziecka, które przenosi na tego rodzica swój udział spadkowy). Przepis ten nie ma jedynie zastosowania wówczas, gdy dochodzi do bezpłatnego przysporzenia na rzecz dziecka (np. darowizny).

 

DZIAŁ SPADKU

Po zakończeniu sprawy o nabycie praw do spadku, w sytuacji, gdy spadkobierców jest kilku, należy dokonać działu spadku. Jeśli chodzi o spadek Małego Spadkobiercy albo w sytuacji, gdy w grę wchodziłaby sprzedaży przedmiotów wchodzących wyłącznie w skład spadku Małego Spadkobiercy – musimy jako osoby zarządzające majątkiem Małego Spadkobiercy- złożyć wniosek do sądu o dokonanie przez rodzica w imieniu dziecka czynności przekraczających zwykły zarząd. Wniosek musi zawierać odpowiednie uzasadnienie. Sąd jednak może stwierdzić, że do dokonywania czynności w imieniu dziecka niezbędny będzie kurator. Wówczas należy zwrócić się z wnioskiem do sądu rodzinnego z wnioskiem o przyznanie małoletniemu kuratora w celu reprezentacji dziecka przy rozporządzeniu swoim majątkiem. Przyznając kuratora sąd będzie starał się przyznać osobę najbliższą, znającą stan sprawy.

Najprostszym przykładem jest sytuacja, w której Mały Spadkobierca odziedziczy pieniądze ulokowane na rachunku bankowym. Wypłacenie tych pieniędzy będzie niemożliwe bez wydania odpowiedniego postanowienia przez sąd, gdyż jest to czynność przekraczająca zwykły zarząd. Sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana, gdy nasz Mały Spadkobierca dziedziczy nieruchomość – w takiej sytuacji wydanie zgody na sprzedaż przez sąd jest bardziej czasochłonne, gdyż często niezbędna okazuje się opinia biegłego rzeczoznawcy w zakresie wartości nieruchomości.

 

PRZYJĘCIE/ODRZUCENIE SPADKU

Jeśli w skład spadku wchodzą tylko aktywa, wówczas nie ma problemu – można przyjąć spadek wprost (wówczas spadkobierca dostaje wszystkie aktywa, ale musi spłacić wszelkie zadłużenie, które pozostanie po zmarłym). W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do stanu spadku – można go przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza (wówczas spadkobierca odpowiada za długi zmarłego jedynie do wysokości wartości spadku).

Czasem jednak okazuje się, że zmarły pozostawił po sobie jedynie niespłacone kredyty i inne zadłużenie i naprawdę nie chcemy mieć z tym spadkiem nic wspólnego. Wówczas rodzice Małego Spadkobiercy muszą zadbać o odrzucenia spadku. Odrzucenie spadku jest sposobem uchronienia się przed długami spadkodawcy i oświadczenie o odrzucenia spadku można złożyć przed notariuszem lub w sądzie rejonowym w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku.

Należy też pamiętać, że w sytuacji, gdy rodzice Małego Spadkobiercy odrzucili niechciany spadek, wówczas spadek przechodzi na ich spadkobierców ustawowych, a więc z pewnością na dzieci.

Co do zasady od 18 października 2015 r. nawet przy braku oświadczenia o odrzuceniu spadku spadkobiercy dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza, wcześniej ta zasada obejmowała jedynie Małych Spadkobierców. Jednak nawet przyjęcie spadku obejmującego długi większe niż aktywa z dobrodziejstwem inwentarza – może nastręczyć wielu problemów, w związku z tym najlepiej w takiej sytuacji spadek odrzucić.

Złożenie przez rodziców w imieniu Małego Spadkodawcy oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd jego majątkiem, a więc wymaga zgody sądu opiekuńczego.  Uzyskanie takiej zgody nierzadko trwa dłużej niż 6 miesięcy. Aby zachować termin dla skutecznego odrzucenia spadku należy zaraz po prawomocnym zakończeniu tego postępowania i uzyskaniu zgody – niezwłocznie złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku.

 

GDY MAŁY SPADKOBIERCA DORASTA

Zarząd nad majątkiem Małego Spadkobiercy ustaje z chwilą uzyskania przez niego pełnoletniości i wówczas rodzice lub inne osoby wyznaczone przez sąd do sprawowania zarządu nad majątkiem Małego Spadkobiercy – przekazują mu zarządzany przez nich majątek. Mały Spadkobierca może żądać rachunku ze sprawowanego zarządu, czyli rodzaju sprawozdania, z którego wynika w jaki sposób majątek był zarządzany. Żądanie to musi być zgłoszone przed upływem roku, od momentu, w którym ustaje zarząd.

 

RODZIC ZABEZPIECZA DZIECKO

Wybranie odpowiedniego sposobu zabezpieczenia dzieci na wypadek śmierci rodziców, to trudna i bardzo indywidualna kwestia. Każdemu rodzicowi przy spisywaniu testamentu radzę dokładnie rozważyć składniki majątku oraz osoby, które miałyby dziedziczyć i dostosować zapisy do konkretnej sytuacji rodzinnej. Wskazanie zaufanej osoby, która miałaby być wykonawcą testamentu oraz zarządzać majątkiem jest bardzo korzystnym rozwiązaniem.

Rodzice często pytają, czy mogą w testamencie wskazać, kto miałby zająć się dzieckiem na wypadek ich śmierci. Warto wiedzieć, że taki zapis nie ma żadnej mocy prawnej.  Jednak przy wybieraniu osób, które miałyby być rodziną zastępczą, taka wskazana osoba byłaby brana pod uwagę, o ile spełniałaby inne warunki, aby być rodzina zastępczą.

***

Wszystkie procedury opisane powyżej mogą się wydawać bardzo skomplikowane i zbędne, jednak mają one na celu tylko ochronę Małych Spadkobierców. Prawo jest skonstruowane w ten sposób, żeby nawet najbliżsi nie mieli możliwości sprzeniewierzenia majątku należącego do małoletnich. Wszystkie wyżej opisane mechanizmy chronią Małych Spadkobierców i to co otrzymali. Warto jednak pamiętać o tych procedurach i rozważyć je w sytuacji, kiedy zastanawiamy się czy w ogóle spisywać testament, a jeśli tak, to w jaki sposób go sformułować.

 

Agata Dawidowska

radczyni prawna

www.kancelaria-dawidowska.pl


 

Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2018

 

 


 

Dołącz do naszej Watahy i wspieraj Kobiety razem z nami!

70zł

umożliwia nam monitoring jednego szpitala

Wpłacam
180zł

zapewniasz 1 kobiecie godzinę porady psychologicznej

Wpłacam
280zł

zapewnisz 1 kobiecie pomoc prawną w napisaniu skargi

Wpłacam
Dziękujemy za każdą pomoc!

Anna Furmaniuk 694 750 395
Alicja Nowaczyk 660 715 059

Siedziba:
ul. Jabłoniowa 9/1
60-185 Skórzewo

Fundacja Matecznik
KRS: 0000639450
Regon: 365551757
NIP: 7811933806

Numer konta:
30 1600 1462 1837 1383 1000 0001
Tytuł przelewu:
Darowizna na cele statutowe